¨Τα παιδιά της μεγάλης σιωπής¨ Συνέντευξη με την Μάιρα Παπαθανασοπούλου

 Συνέντευξη με την κυρία Μάιρα Παπαθανασοπούλου για το βιβλίο της ¨Τα παιδιά της μεγάλης σιωπής¨ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Ανατολική Γερμανία, αρχές της δεκαετίας του '50. Ο Σταύρος, γεννημένος στη σκληρή ελληνική επαρχία ανήμερα της γερμανικής εισβολής το 1941 έχει εκπατριστεί την περίοδο του Εμφυλίου και, μαζί με εκατοντάδες άλλα παιδιά, γνωστά ως "παιδιά του Μάρκου", έχει εγκατασταθεί στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, όπου φοιτά στο δημοτικό σχολείο Ελεύθερη Ελλάδα στο Ράντεμποϊλ της Δρέσδης. Ο δάσκαλος Πέτρος Νικολάου, πολιτικός πρόσφυγας του οποίου η δράση στον ΕΛΑΣ ανακόπηκε από τη φυματίωση, θέτει τον χαρισματικό, εκ γενετής μονόχειρα, Σταύρο υπό την προστασία του.
Στη Δρέσδη ζει και ο θείος του παιδιού Γιάννης Παπαδάκος, γιος του ιδρυτή της περίφημης καπνοβιομηχανίας Πάπαλαντ, που άλλαξε χέρια την περίοδο του ναζισμού. Όταν ο Σταύρος θα τον συναντήσει το 1964, θα ξεκινήσει και η αισθηματική αγωγή του. Θα νιώσει τα πρώτα του ερωτικά σκιρτήματα για τη Σιμόνε, την Εβραία γυναίκα του Παπαδάκου. Η γνωριμία του, όμως, με τη Μάρτα, ένα από τα "παιδιά του Χίμλερ", θα είναι η αρχή μιας παθιασμένης ερωτικής ιστορίας που θα εξελιχθεί σε ένα ψυχροπολεμικό κατασκοπευτικό θρίλερ υπό το άγρυπνο μάτι της Στάζι.
Μια ιστορία για τα παιδιά που βρέθηκαν, ερήμην τους, στην "άλλη πλευρά", ένα μυθιστόρημα για τη βαρύτατη σκιά που ρίχνει η Ιστορία στη ζωή των ανθρώπων, για την ταυτότητα των ξεριζωμένων, για τα τραύματα του Ψυχρού Πολέμου

1. «Τα παιδιά της μεγάλης σιωπής» Πως προέκυψε αυτή η ιστορία; Στηρίζεται σε αληθινά στοιχεία και γεγονότα;

Το πλαίσιο μέσα στο οποίο ευδοκίμησε η ιστορία του βιβλίου είναι πραγματικό και βασίζεται σε πολυετή έρευνα πάνω σε προσωπικές μαρτυρίες, κρατικά αρχεία, μελέτες και συγγράμματα. Οι ιστορικοί άξονες στους οποίους κινήθηκα ήταν δύο: Η ιστορία των «παιδιών του Μάρκου», από τον Μάρκο Βαφειάδη του ΚΚΕ, που οργάνωσε τη μεταφορά (παιδομάζωμα ή παιδοφύλαγμα, πείτε το όπως νομίζετε) χιλιάδων παιδιών μακριά από την πατρίδα και την οικογένεια, σε άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες. Και η ιστορία των «παιδιών του Χίμλερ», από τον Χάινριχ Χίμλερ, εμπνευστή του προγράμματος ευγονικής «Λέμπενσμπορν» των ναζί, τα οποία μετά την ήττα των εθνικοσοσιαλιστών βρέθηκαν διασκορπισμένα σε διάφορες χώρες, μεταξύ των οποίων σε Δυτική και Ανατολική Γερμανία, φέροντας το στίγμα των «παιδιών της ντροπής» (ειδικά αυτά που γεννήθηκαν στη Νορβηγία), δεδομένου ότι οι μητέρες τους είχαν πλαγιάσει με τον κατακτητή.

2. Κεντρικός ήρωας της υπόθεσης είναι ο Σταύρος, ένα άτομο με αναπηρία. Στη λογοτεχνία, το θέμα της αναπηρίας σπανίζει. Ποιος ήταν ο στόχος σας θίγοντας το συγκεκριμένο θέμα;

Να πάψει να σπανίζει αυτό το θέμα στη λογοτεχνία, αυτός ήταν ο στόχος μου. Να πρωταγωνιστήσει επιτέλους και ένας ήρωας με αναπηρία στη σύγχρονη πεζογραφία, όπως πρωταγωνιστούν εδώ και χρόνια άνθρωποι με οδυνηρά βιώματα αποκλεισμού από την κοινωνία, που μέχρι πρότινος δεν δεχόταν στις καθωσπρέπει τάξεις της τους ομοφυλόφιλους, τους ανθρώπους με φοβίες ή ψυχικές ασθένειες, τα κακοποιημένα άτομα κάθε ηλικίας και φύλου. Το λέω επειδή η λογοτεχνία απηχεί συνήθως το Zeitgeistτης κοινωνίας. Όλοι οι παραπάνω -επιτρέψτε μου τη λέξη- κατατρεγμένοι, αργά ή γρήγορα βρήκαν το αφήγημά τους, τον συγγραφέα τους. Συνήθως πρόκειται για κάποιον που μιλά εκ βαθέων για τα δικά του θέματα, δίνοντας φωνή σε fictional ήρωες. Εγώ, ως ανάπηρη, θεώρησα ότι έπειτα από 25 χρόνια στη λογοτεχνία κατέκτησα τη συγγραφική ωριμότητα να εκθέσω αυτή την κατάσταση στο αναγνωστικό κοινό, μέσω ενός εκ γενετής μονόχειρα ήρωα, ο οποίος θέλει να ζήσει όπως οι αρτιμελείς, διεκδικώντας το δικαίωμα σε μια καλή ζωή και όχι απλώς στη βιολογική του επιβίωση. Κάποτε οι ανάπηροι προκαλούσαν είτε τον οίκτο είτε τη χλεύη στην κοινωνία, και σκιαγραφούνταν με τα μελανότερα χρώματα από τους συγγραφείς. Ένας ανάπηρος δεν πρωταγωνιστούσε ποτέ σε κάποια ιστορία, αλλά αν αυτό συνέβαινε, ο ρόλος του ήταν του παρία, του επαίτη, του ανέστιου και πλάνητος. Αυτή η μανιέρα έπρεπε να εγκαταλειφθεί αργά ή γρήγορα. Πιστεύω ότι ο δικός μου ήρωας ανοίγει τον δρόμο. Ενδεχομένως υπάρχουν και άλλοι χαρισματικοί ανάπηροι πρωταγωνιστές (και όχι κομπάρσοι) στα ελληνικά γράμματα, αλλά μάλλον είναι λίγοι. Εξηγούμαι: Μιλώ για τη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία και όχι για την παιδική και εφηβική λογοτεχνία, όπου ισχύουν άλλα πράγματα.

3. Το φαινόμενο της μεταφοράς των παιδιών σε άλλες πόλεις ή χώρες για να έχουν μία καλύτερη ζωή δεν είναι γνωστό. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια πολλοί συγγραφείς ασχολούνται με το θέμα. Κάνατε κάποια σχετική έρευνα για το ζήτημα; Τι στοιχεία εντοπίσατε;

Καταρχάς, επιτρέψτε μου να σταθώ στη φράση σας «να έχουν μια καλύτερη ζωή». Ποιος αποφάσισε αυθαίρετα ότι ο ξεριζωμός χιλιάδων παιδιών από το χωριό και τη μητρική αγκαλιά θα τα οδηγούσε σε μια καλύτερη ζωή σε μια άγνωστη χώρα; Εγώ εκεί ήθελα να διοχετεύσω τον προβληματισμό μου (προσδοκώντας και στον προβληματισμό των αναγνωστών). Είπα και νωρίτερα ότι οι λέξεις «παιδομάζωμα» ή «παιδοσώσιμο» είναι ταμπέλες πολιτικής ιδεοληψίας, που φορέθηκαν σ’ ένα εξαιρετικά ακανθώδες ζήτημα που ακόμα πονάει. Με ρωτήσατε για την έρευνα επ’ αυτού. Σας απαντώ ότι προσπάθησα να διατηρήσω μια αμεροληψία στον τρόπο που ερχόμουν σε επαφή με τις μαρτυρίες των ενηλίκων που ως παιδιά είχαν ξεριζωθεί. Όλες οι μαρτυρίες ήταν συναισθηματικά φορτισμένες και δεν μπορούσαν να προσφέρουν το καθαρά ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής. Έπρεπε να «λιχνίσω» το υλικό, ώστε να εξασφαλίσω μια κατά το δυνατόν αντικειμενική βάση της μακροϊστορίας, εντός της οποίας θα τοποθετούσα τη μικροϊστορία, δηλαδή τα έργα και ημέρες των δικών μου ηρώων.

4. Ποιες είναι οι ψυχικές επιπτώσεις στα παιδιά αυτά που αποκόπηκαν βίαια από τους γονείς και τον τόπο τους;

Όποιος χάνει τις ρίζες του σε μικρή ηλικία, δεν προλαβαίνει να διαμορφώσει τη δική του αντίληψη για την πραγματικότητα. Γίνεται ευεπίφορος στην πλύση εγκεφάλου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

5. Στο βιβλίο σας θίγετε και το θέμα του σχολικού εκφοβισμού. Πάρα την ευαισθητοποίηση του κόσμου και τη συνακόλουθη ενεργοποίηση αρμόδιων φορέων και οργανώσεων να περιοριστεί το φαινόμενο, ωστόσο παρατηρούμε συχνά να αναδύεται με έντονο τρόπο. Κατά τη γνώμη σας τι πρέπει να γίνει προκειμένου αυτό να περιοριστεί;

Όλες οι σωστές αλλά και οι λανθασμένες υποδείξεις ξεκινούν από το σπίτι και προεκτείνονται στο σχολείο. Οι γονείς και οι δάσκαλοι είναι αυτοί που πρέπει να φροντίσουν για την ενίσχυση της ενσυναίσθησης των παιδιών. Συγχωρήστε μου τον κυνισμό, αλλά ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις. Όλοι μας είμαστε εξπέρ στις ασκήσεις επί χάρτου, αλλά στην πραγματική ζωή χάνουμε τη μια μάχη μετά την άλλη, κυρίως επειδή εμείς οι ίδιοι αντιδρούμε συχνά λανθασμένα σε αυτό το φαινόμενο. Θα σας δώσω ένα απλό παράδειγμα που αφορά τους δασκάλους και τους καθηγητές: Είναι σημαντικό ως απάντηση σε κάποιο περιστατικό εκφοβισμού, ο εκπαιδευτικός να βλέπει την κατάσταση και μέσα από τα μάτια του θύτη, και όχι μόνο του θύματος. Αυτό απαιτεί ο εκπαιδευτικός να αντιδράσει κάνοντας ερωτήσεις και στο παιδί που εκφόβισε κάποιο άλλο, αντί να παρεμβαίνει βιαστικά με οδηγίες και καταδικαστική διάθεση. Μια θυμωμένη αντίδραση εκ μέρους του εκπαιδευτικού απλά τροφοδοτεί περισσότερο θυμό.

6. Ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου είναι η σεξουαλική ζωή των ατόμων με αναπηρία. Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει, για να έχουν ισότιμη κάλυψη αυτού του ανθρώπινου δικαιώματος ακόμη και άτομα με βαριές μορφές αναπηρίας;

Αυτό είναι πολύ μεγάλη συζήτηση και δυστυχώς δεν μπορεί να καλυφθεί σε μερικές γραμμές. Θα είμαι συνοπτική: Ο κόσμος πρέπει να πάψει να πιστεύει ότι ο ανάπηρος έχει τόσα άλλα προβλήματα να λύσει, ώστε το σεξουαλικό είναι το τελευταίο στη μακριά του λίστα. Όποιος έχει έστω και ένα εκατοστό δέρματος με άθικτα αισθητηριακά νεύρα, μπορεί να νιώσει ερωτική ανατριχίλα. Ποιος είπε ότι τα άτομα με τετραπληγία δεν έχουν μερίδιο στη σεξουαλική απόλαυση;

7. Θα ήθελα να μας προτείνετε αγαπημένα δικά σας αναγνώσματα.

Τα βιβλία του Αλαίν ντε Μποτόν: ένα υπέροχο πάντρεμα της φιλοσοφίας με την καθημερινότητα, υπό τη γλαφυρή και χιουμοριστική πένα αυτού του ταλαντούχου Ελβετού. Όλα τα έχω απολαύσει, ωστόσο η Μικρή Φιλοσοφία Του Έρωτα είναι το αγαπημένο μου.

Ευχαριστώ θερμά την κυρία Μάιρα Παπαθανασοπούλου για την όμορφη συνέντευξη που μας παραχώρησε. Εύχομαι κάθε επιτυχία!

Κομελίδου Μαρία